عوامل ایجاد سنگ کلیه

عوامل ایجاد سنگ کلیه چیست ؟

درد سنگ کلیه یکی از بدترین دردهای دنیاست به‌خصوص زمانی که سنگ از نیم سانتی‌متر بزرگ‌تر و درحال حرکت از کلیه به حالب (لوله‌های عضلانی باریکی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند) باشد تا در نهایت دفع شود.
در برخی از نقاط دنیا سنگ کلیه بسیار شایع است بنابراین ژنتیک مقدار کمی در ایجاد سنگ نقش دارد، اما شایع‌ترین علت ایجاد سنگ کلیه کم نوشیدن مایعات است. درواقع علت اصلی اینکه پزشکان همواره تاکید می‌کنند افراد آب فراوان بنوشند، برخورداری از کلیه‌های سالم است. یکی دیگر از علل ایجاد سنگ کلیه نگه داشتن ادرار است. ثابت شده در بیشتر موارد اولین رسوب سنگ زمانی اتفاق می‌افتد که فرد خوابیده است و حرکتی ندارد و در طول شبانه‌روز به اندازه کافی مایعات نمی‌نوشد. اگر افراد عادت کنند قبل از خواب ادرار کنند و یک لیوان مایعات بنوشند و بخوابند و حدودا 3 تا 4 ساعت بعد، از خواب‌ بیدار شوند و مجددا ادرار کنند و یک لیوان آب بنوشند و بخوابند بعید است دچار سنگ کلیه و مجاری ادراری شوند.
البته 5درصد از موارد سنگ کلیه در کودکانی اتفاق می‌افتد که مشکلات متابولیکی دارند و 15درصد دیگر هم در افرادی اتفاق می‌افتد که در ادرارشان ماده مورد نیاز برای جلوگیری از رسوب را ندارند. پرکاری غده پاراتیروئید نیز ممکن است باعث ایجاد مکرر سنگ‌های ادراری، زخم اثنی‌عشر و درد و پوکی استخوان شود. یکی از وظایف غده پاراتیروئید جذب کلسیم است.

چقدر لبنیات استفاده شود ؟

رژیم غذایی افراد مبتلا به سنگ بستگی به نوع سنگ‌شان دارد، اما به طور کلی رژیم غذایی تنها 10 تا 15درصد در ایجاد سنگ دخیل است بنابراین تاثیر چندانی ندارد.
بیشتر سنگ‌ها از نوع کلسیمی هستند. افراد مبتلا به این نوع سنگ‌ها بهتر است که مواد کلسیمی مانند شیر، پنیر و ماست کمتری مصرف کنند نه اینکه اصلا مصرف نکنند زیرا کمبود کلسیم خود باعث پوکی استخوان می‌شود که عوارض آن بدتر از سنگ کلیه است، اما اگر فرد مبتلا همراه با مواد کلسیمی به اندازه کافی مایعات بنوشد مشکلی برایش پیش نخواهد آمد.
برای مثال روزی که مواد کلسیمی یا  قرص کلسیم می‌خورند بهتر است 2 لیوان بیشتر از روزهای دیگر مایعات بنوشند. از آنجایی که ویتامین D جذب کلسیم را بالا می‌برد این افراد نباید در مصرف این ویتامین افراط کنند. از طرف دیگر برخلاف تفکر موجود، مصرف مکمل‌های پتاسیم و منیزیم تاثیر چندانی در جلوگیری از ایجاد سنگ ندارد. گاهی اوقات کمبود سیترات پتاسیم در خون و ادرار فرد باعث رسوب بیشتر در ادرار می‌شود، بنابراین برای این بیماران ماده ای به نام سیترات بدون سدیم یا سیترات پتاسیم تجویز می‌شود تا از این طریق بتوان جلوی رسوب را گرفت. البته این ماده تنها برای افرادی تجویز می‌شود که کمبود سیترات پتاسیم دارند. افراد سالم نباید برای پیشگیری از ایجاد سنگ آن را مصرف کنند.

کدام درمان مناسب شماست؟ 

برای پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه لازم است در طول شبانه‌روز حداقل 8 لیوان مایعات مناسب برای کلیه مانند آب، چای کمرنگ، آبمیوه فصل و دوغ بنوشید. درمان سنگ کلیه نیز بستگی به عوارض آن دارد. برای مثال اگر راه کلیه را ببندد حتما باید درمان شود. معمولا بر مبنای اندازه سنگ‌ها درمان‌های سه‌گانه پیشنهاد می‌شود. اولین راه، درمان دارویی است که برای سنگ‌های کوچک‌تر از 5 میلی‌متر یا 5/0 سانتی‌متر در قطر پیشنهاد می‌شود. به این صورت که دفع همراه با مواد ادرارآور و حل‌کننده سنگ‌ها و مایعات فراوان و تجویز ضد درد صورت می‌گیرد. اگر سنگ‌ها بین 5 تا 20 میلی‌متر یعنی بین 5/0 تا 2 سانتی‌متر باشند معمولا از طریق سنگ‌شکنی می‌توان آنها را دفع کرد. سنگ‌شکنی را می‌توان به صورت برون‌تنه‌ای یا درون‌تنه‌ای انجام داد. معمولا در مرحله اول از سنگ‌شکنی برون‌تنه‌ای استفاده می‌شود یعنی چیزی وارد بدن بیمار نمی‌شود و از بیرون بدن به وسیله یک دستگاه مخصوص امواج صوت به سنگ تابانده می‌شود و سنگ می‌شکند. اگر شکاندن سنگ از طریق برون تنه‌ای موفقیت آمیز نباشد باید از روش درون تنه‌ای استفاده کرد. به این صورت که دستگاه تولیدکننده صوت را به وسیله‌ای وارد بدن کرده و به طور مستقیم صوت روی سنگ تابانده می‌شود تا بشکند. در نهایت اگر سنگ‌ها از 2 سانت بزرگ‌تر و راه کلیه را بسته باشند باید از طریق جراحی آنها را خارج کرد.

آب شهری احتمال ایجاد سنگ را بالا نمی‌برد  

نوشیدن ماءلشعیر برای دفع سنگ بسیار مفید است. از طرف دیگر، بسیاری از افراد فکر می‌کنند مصرف آب شهری احتمال ایجاد سنگ را بالا می‌برد درحالی که چنین چیزی حقیقت ندارد. در واقع مصرف مکرر آب‌های معدنی به دلیل داشتن مقادیر زیاد املاح می‌تواند احتمال ایجاد سنگ کلیه را بالا ببرد، بنابراین در این مورد آب شهری بر آب معدنی ارجحیت دارد. تنها بیماری‌ای که استراحت در آن نقش زیادی ندارد، دفع سنگ کلیه است. اگر بیمار مبتلا به سنگ کلیه درد نداشته باشد، فعالیت‌هایی مثل بالا و پایین رفتن از پله، طناب‌بازی، دویدن و شنا می‌تواند در دفع سنگ به او کمک کنند. حمام آب گرم نیز برای مبتلایان به سنگ توصیه می‌شود زیرا گرما تا حدودی درد را کم کرده و به دفع سنگ کمک می‌کند، چون حالب را کمی گشاد می‌کند.

درد پهلوها و پایین شکم

اگر از هر 15 نفری که در خیابان راه می‌روند عکس کلیه بگیریم، مشخص می‌شود که یک نفر از 15 نفر سنگ دارد، اما پزشکان کلیه زمانی سنگ را درمان می‌‌کنند که یا آن سنگ حرکت کرده و درد شدید ایجاد کرده باشد یا اینکه اندازه‌اش بزرگ‌تر از حالب باشد و راه کلیه را بسته یا باعث عفونت‌های مکرر شده باشد. درمورد این سنگ‌ها اگر سریعا اقدام به درمان نشود ممکن است بعد از 2 ماه کلیه از کار بیفتد. درد سنگ کلیه معمولا در پهلو ظاهر می‌شود و در آقایان به طرف بیضه‌ها و در خانم‌ها به طرف تخمدان‌ها کشیده می‌شود. این درد معمولا پیچشی است و بیمار را بی‌طاقت می‌کند و در موارد شدید باعث استفراغ نیز می‌شود. بیمار ممکن است احساس ادرار مکرر داشته باشد اما با رفتن به دستشویی ادراری از او دفع نشود و اگر هم دفع شود خیلی کم باشد. اگر سنگ‌ها منشا عفونی داشته باشند و باعث عفونت ادراری شوند، دفع ادرار با سوزش همراه خواهد بود.

مبتلایان به سنگ کلیه چای پررنگ نخورند

عباس بصیری، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های کلیوی و مجاری ادراری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به مبتلایان سنگ کلیه توصیه می‌کند از خوردن چای پررنگ اجتناب کنند. وی می‌گوید  مصرف چای کمرنگ ضرری برای آنها ندارد. چای پررنگ که دارای اگزالات زیاد است منجر به ایجاد رسوب در کلیه می‌شود. اگزالات، اسیدهای ارگانیکی هستند که به‌ طور طبیعی در گیاهان، حیوانات و انسان وجود دارند و بدن انسان می‌تواند برخی از ترکیبات شیمیایی مانند ویتامین C را تبدیل به اگزالات کند. اگزالات می‌تواند با چسبیدن به کلسیم، سبب تشکیل رسوبات و کریستال‌های سوزنی شکل شود. مبتلایان به سنگ کلیه باید تا حد امکان از خوردن قند و نوشابه پرهیز کنند، زیرا مصرف موادقندی و بی‌کربنات برای این دسته از بیماران مضر است. اهمیت مصرف آب برای جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه ثابت شده، اما مهم‌تر از آن دفعات ادرار در این دسته از بیماران است؛ یعنی اگر بیمار مبتلا به سنگ کلیه در طول روز چندین بار آب مصرف کند اما تخلیه نکند، املاح در کلیه‌اش رسوب کرده و سنگ کلیه ایجاد می‌شود. علاوه براین مصرف آب سرد یا گرم تاثیری در ایجاد سنگ کلیه ندارد. افراد مبتلا به سنگ کلیه باید مصرف نمک را بسیار محدود کنند. همچنین این دسته از بیماران نباید در مصرف مواد پروتئینی، حیوانی و تخم‌مرغ زیاده‌روی کنند.
دکتر بصیری همچنین می‌گوید ایران در زمینه شیوع و بروز سنگ‌سازی کلیه بالاترین آمار بین‌المللی را دارد، به گونه‌ای که آمار ایران در این زمینه بالاتر از کشورهای منطقه است. تحقیقات نشان داده سالانه 135 نفر از هر یکصد هزار نفر در فهرست بروز سنگ کلیه قرار می‌گیرند. از دلایل این امر مناطق جغرافیایی ایران، گرمای هوا، استعداد ژنتیک و الگوی تغذیه‌ای ایرانیان است. براساس بررسی‌ها، میزان نمک در ادرار ایرانیان بالاتر از استاندارد است. این نشان‌دهنده این است که ایرانیان از مایعات کمتری استفاده می‌کنند. میزان شیوع سنگ کلیه به صورت سالانه در ایران بین 5 تا 10درصد است و این آمار در مردان بیشتر از زنان است. براساس تحقیق دیگری که در بیماران مبتلا به سنگ کلیه انجام گرفت، مشخص شد سن ابتلا به سنگ کلیه در افرادی که سابقه فامیلی داشته و تعداد بیشتری از افراد خانواده آنها به این بیماری مبتلا شده‌اند، کاهش می‌یابد و به همان نسبت هرچه تعداد کمتری از افراد خانواده به این بیماری دچار شده‌اند، سن ابتلا افزایش می‌یابد.